Jonathan Franzen – Vrijheid

Begin op tijd
Als je dit boek met je leesclub leest, dan moet je er wel vroeg mee beginnen, want hij is verraderlijk dik.

Maar dan heb je wel wat
Een Amerikaanse roman die alle facetten van vrijheid belicht. En wat vrijheid, of de illusie van vrijheid, in relaties en in huwelijken allemaal kan aanrichten. Kortom: herkenning alom in deze roman!
Opmerkelijk is dat het belangrijkste woord in de VS, ‘God’, er niet zoveel in voorkomt. Het één na belangrijkste woord ‘vrijheid’ wel.
Hoe vrij kunnen kinderen zich ontwikkelen wanneer hun ouders daar ieder moment van de dag en in iedere fase van hun opgroeiende leven nauwlettend op toezien?
Hoe vrij kun je worden als je je los wil maken van je ouders?

Maar ook: hoe vrij ben je als zich onbegrensde, zakelijke mogelijkheden aandienen nadat jouw land, in naam van de vrijheid, Irak aanvalt?
Hoe vrij ben je als pop-idool als je die talloze jonge meisjes kan krijgen die snakken naar jouw seksuele gunsten?
Hoe vrij ben je als je niks meer wil?

Kortom hoe verantwoordelijk moet je zijn zodat ook anderen van jouw vrijheid kunnen genieten?
Over dit, en nog veel meer, kun je het uitgebreid hebben n.a.v dit leesclub-boek bij uitstek. Maar nogmaals, op tijd met lezen beginnen, want wat staan er allemachtig veel letters op een pagina!

VOOR DE BOEKHANDEL EN BIBLIOTHEEK:
Klik op Scan voor leestips Vrijheid – Jonathan Franzen voor de PDF met QRcode.
Deze code kun je uitprinten op je eigen briefpapier en vervolgens in het betreffende boek vouwen.
Zo kunnen klanten met een smart phone al in de winkel of bibliotheek zien of deze titel iets is voor hun leesclub.
(App’s waarmee je zo’n QR-code kunt lezen zijn b.v. QuickMark of QRReader (iPhone), of google naar QR codes voor Android).

Hoofdstukindeling
Altijd handig, brengt wat orde in het verhaal:

Goede buren

Er zijn fouten gemaakt, de autobiografie van Patty Berglund. Door Patty Berglund (op aanraden van haar therapeut)
Hoofdstuk 1 – Inschikkelijk
Hoofdstuk 2 – Hartsvriendinnen
Hoofdstuk 3 – De vrije markt bevordert de concurrentie

2004
– Bergtopmijnbouw (Walters avontuur in de ‘ecologie van de verschroeide aarde’ zullen we maar zeggen)
– Vrouwenland (Connie, Jenna en andere meisjes)
– De woede van een aardige man (een woede duidelijk des Berglunds is)
– Genoeg! (Walters volgende avontuur in de terugdringing van de wereldbevolking. Avontuur onder de naam Free Space)
– Slecht nieuws (het slechte nieuws, de blessure van de moeder van Jenna, blijkt nog slechter nieuws gezien het mislukte reisje van Joey en Jenna)
– De kwelgeest van Washington (Walters woedende perstoespraak brengt hem de twijfelachtige roem van een anarchistenleider)

Er zijn fouten gemaakt (slot) Een brief aan haar lezer van Patty Berglund
Hoofdstuk 4 – Zes jaar

Canterbridge Estates Lake

Dat is wel mooi van deze laatste hoofdstuk titel, Canterbridge Estates Lake. Nu het meer uiteindelijk een naam heeft gekregen, kunnen Patty en Walter het loslaten. Een naam die vereeuwigd is in het album van Richard.

Maar waarom heten de hoofdstukken van de autobiografie zoals ze heten: Inschikkelijk vanwege de lastige relatie met Patty’s ouders? Hartsvriendinnen vanwege de lastige relatie met Eliza? Maar De vrije markt bevordert de concurrentie, wat moeten we daar mee? De lastige relatie met Walter en met Richard wordt op de vrije markt beslecht? Is dat de concurrentie tussen Walter en Richard? Richard is succesvol op de platenmarkt, waardoor Walter de markt van de bergtopmijnbouw in wil? Maar wat bevordert die vrijheid van de markt nog meer bij de mannen, dan alleen concurrentie? Het hoofdstuk Zes jaar is dan misschien het hoofdstuk waarin al die lastige periodes overwonnen en verwerkt worden.

Personages
Nog handiger, een lijstje van wie wie is, want er komen nogal wat personages langs in deze brede roman:

Grootouders van Patty
Grootouders van Walter, Einar en ?
Ouders van Patty, Joyce en Ray Emerson  (Abigail, Veronica en Edgar en diens vrouw Galina)
Ouders van Walter, Dorothy  en Gene, (Mitch, Walter en Brent met het motel in Hibbing)
Patty  en Walter Berglund (Jessica, Joey)
Carol Monaghan, Connie en Blake
Richard Katz, vriend van Walter
Lalitha, vriendin van Walter
Eliza, vriendin van Patty
Jonathan en Jenna, vrienden van Joey

Vragen
Welke fouten zijn gemaakt? En door wie?
We zitten in haar autobiografie zo op de huid van Patty en maken zoveel mee vanuit haar perspectief. hoe kan het dan dat we niets te weten komen van een therapeut? De man/vrouw aan wie we toch dit halve boek te danken hebben?

Het begrip ‘Vrijheid’
Veel filosofen hebben nagedacht over vrijheid. Sartre is zo’n filosoof. Vrijheid is bij Sartre verbonden aan verantwoordelijkheid, en als een mens slaaf zou zijn van zijn hartstochten, dan komt die verantwoordelijkheid in het geding. Sartre zou een pleger van een crime passionnel volledig voor zijn daad verantwoordelijk achten. Want iemand is niet hartstochtelijk, maar hij kiest ervoor hartstochtelijk te zijn.
Het menselijk bewustzijn is vrijheid en vrijheid is kiezen: ,,Men moet bewust zijn om te kiezen en men moet kiezen om bewust te zijn. Keuze en bewustzijn zijn een en hetzelfde.”
Vrijheid is ook een oeroud religieus begrip. Hoe vrij ben je om de voorbestemming van God te beïnvloeden? En als je je vrijheid te ruim neemt, krijg je dan nog wel vergeving? De paradijselijke vrijheid om je geliefde een appel te geven terwijl je wist dat je die niet mag eten? De kerkvader Augustinus zag een complexe verhouding tussen genade en vrijheid. Vrijheid is geen statisch gegeven, maar ze is steeds in wording. Van nature is onze vrijheid beperkt; bijgevolg moet ook onze vrijheid bevrijd worden. Augustinus geloofde in het bestaan van een oerzonde die een collectieve schuld veroorzaakte; de mensheid is dus als geheel verantwoordelijk voor het kwaad in de wereld.
Als je dat betrekt op families, dan kun je in het verlengde hiervan stellen dat er een soort ‘oerweeffout’ zit in een familie, die alle leden ervan de verantwoordelijkeid geeft om daar op een zinnige manier mee om te gaan. Is het laatste hoofdstuk dan te lezen als een soort genade? Patty die ‘opstaat uit de dood’ (ze is immers bijna aan de kou bezweken) om deze genade af te dwingen of af te smeken?

En ach, vrijheid.. bestaat die niet bij de gratie van haar tegendeel? Want immers: Vrijheid zonder grenzen is leegte. Toch?
Waar wordt die leegte tastbaar in deze roman?

De Vrijheden van de personages.
Waar heeft die vrijheid hen gebracht? De vrijheid van Patty die zij voelde bij Nameless Lake? De vrijheid die Walter opzocht in zijn avontuur in de mijnbouw, maar ook de vrijheid die hij kreeg toen hij Patty de deur uitschopte? De vrijheid om Free Space te starten? En natuurlijk de vrijheid van Richard. De vrije vogel bij uitstek. Gaan zij zorgvuldig om met die vrijheid? Zijn ze verantwoordelijk bezig. Waar wel, waar niet?

Vrijheid na een scheiding (Walter en Lalitha)
Vrijheid nadat je bij je ouders weg bent gegaan. (Joey)
Vrijheid om niet voortdurend onder je ouders bewondering gebukt te hoeven gaan (Patty, Walter)
Vrijheid van je joodse wortels (Joey)
Vrijheid in de jungle van Irak (Joey)
Vrijheid van het immense Amerikaanse land. (iedereen)
Vrijheid na afscheid van Eliza p.102
Vrijheid van Mitch p.527
Vrijheid na een verkrachting (Patty), vernedering (Walter)? Hoe ontwikkel je jezelf daarna? Hoe vrij ben je?
(on-)vrijheid om niet op je vader of moeder te lijken: Einar p.466 / Gene p. / Walter p.306 / Joey p.248 /
p.463  vs p. 361 De conclusie deze verwantschap: p.521
Walter vs Richard gespiegeld in Joey vs Jonathan p.459 en 408
p. 538 Patty en vader “Ze was een dochter van haar vader. Punt uit.”
De vrijheid van Richard om van zijn ouders los te komen p.144/145

Stellingen
– ‘Vrijheid’ had net zo goed ‘Onvrijheid’ kunnen heten.
– De draai die Walter maakt van natuurbeschermer naar natuurvernietiger is niet erg geloofwaardig. Of die draai heeft in ieder geval erg veel woorden nodig om geloofwaardig te worden.
– Mannen die met jongere vrouwen in zee gaan, zoals Walter met Lalitha, doen dat meer uit een tekort aan bewondering dan uit een tekort aan seks.
– Perfectie is niet sexy (zie Joey en Jenna). Sterker nog, het blokkeert alle erotiek.
– Deze roman toont aan dat Man-man-vriendschap sterker is dan man-vrouw vriendschap.
– Ouders die hun kinderen te beschermd opvoeden, maken hen kwetsbaar. Zie de zusjes van Patty en de broers van Walter. En de kinderen van Patty en Walter?
– ‘Vrijheid’ is een aanklacht tegen de vrijheidscultus in Amerika.
– Jessica heeft de autobiografie van Patty uitgegeven (zij is immers een literaire uitgeverij begonnen)
– Walter en Patty lopen binnen de korste keren weer tegen dezelfde problemen aan.
– Jonathan Franzen heeft een roman geschreven die vertrouwen in de mensen verschaft. Uiteindelijk komen we er samen wel uit.
– Jonathan Franzen heeft een roman geschreven die aantoont dat het tobben blijft met de mensen. Ze blijven hun eigen glazen ingooien met een verbetenheid die beter verdient. Uiteindelijk knalt iedere verbintenis uit elkaar of verschrompelt in bitterheid.
– Na het lezen van deze roman bekijk ik mijn eigen straat en buren met een andere blik.

Azuurzanger (Dendroica cerulea)

Omslag
Op twitter stelden we een prangende vraag:
De vogel op het omslag is niet de azuurzanger. Het vogeltje dat in dit boek zo’n grote rol speelt in Walters carrière move.
Wat is het dan wel??
We kregen van een oplettende vogelkenner deze mail opgestuurd:
“Wat me zo verbaast: de vogel op “Vrijheid” van Jonathan Franzen is helemaal geen azuurvogel! Het is een Mountain Bluebird! Je vindt de foto op gettyimages.com. Hopelijk kun jij dit bij de uitgever aan de orde stellen, Erik”
Ja, Erik, De Lezersvriend zal alles in het werk stellen om deze grove misleiding van de lezers bij een volgende druk te laten eindigen.

Hieronder nog een andere afbeelding van deze Sialia currucoides.

De Mountain Bluebird

Nog meer voor de volgende druk: op p.187 moet het woord niet weg uit deze zin: “Laten we hopen dat het niet het enige is wat ik bij je achterlaat.”
Nog meer drukfouten gezien? Laat het weten.

Muziek
– Er komt veel muziek voor in deze roman. Maar deze wilde ik je niet onthouden. Het ‘ontmaagdingsnummer’ van Joey en Connie (p.431)
U2, Ready for the push: http://www.youtube.com/watch?v=riANeHEYuVg
– En Walter komt uit Hibbing, de plaats waar Bob Dylan opgroeide. Een fascinerend gegeven voor de jonge Richard. Hij wordt uiteindelijk ook een muzikale beroemdheid.
Een fascinerend gegeven voor de jonge Walter was misschien dat hij opgroeide pal naast de grootste open ijzermijn van de wereld. Walter wordt uiteindelijk ook een grote jongen in de open mijnbouw. Misschien vond Walter het daarom niet zo gek om in deze business iets te gaan betekenen.
Ook in Hibbing zijn de jonge vrienden dus aan elkaar verbonden.
Om  je een idee te geven van hoe dat er daar in Hibbing uitziet:

Hibbing, grootste ijzer dagmijnbouw 'pit' ter wereld

Ook weinig vogeltjes dus.