Jonas Jonasson – De 100 jarige man die uit het raam klom en verdween

Bestel De 100 jarige man.. hier.

‘Hilarisch’, dat is toch wel het woord dat je het vaakst tegenkomt als je recensies zoekt van De 100 jarige man die uit het raam klom en verdween van Jonas Jonasson.
Op het eerste gezicht niet echt het gedroomde boek voor je leesclub. Het is een grappige roman, maar als we verder kijken dan het hilarische, dan is er toch wel wat te bespreken.
Ten eerste is het een optimistisch boek. Het geeft de bejaarde weer moed. Terwijl de 100-jarige Allan Karlsson bij toeval in een achtervolging terechtkomt door politie én door een misdadigersbende, krijgen we zijn levensverhaal te horen. En er is nogal wat gebeurd in dat lange leven. Op even laconieke wijze waarop hij in het heden de achtervolging ondergaat, raakte hij vroeger verzeild in allerlei onderonsjes met de groten der aarde.
Op deze manier krijgen we een vermakelijk beeld van de wereldgeschiedenis vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw tot aan 1982.
Dat vermakelijke krijgt wel iets ongemakkelijks als we ons realiseren dat Allan op vertrouwelijke voet verkeert met de grootste massamoordenaars van de geschiedenis. En het geeft te denken dat hij één massamoordenaar nogal nadrukkelijk overslaat. Die van wie wij de meeste last hebben gehad. In de periode ‘39-‘45 zit Karlsson, na een dolletje met de Spaanse generalissimo Franco, ver weg in Amerika, in Los Alamos. Daar geeft hij Oppenheimer de oplossing in handen om de atoombom te kunnen maken.
Die atoombom heeft overigens ook honderdduizenden doden tot gevolg, maar politiek interesseert Allan niet.
Maar waarom was Jonassons hoofdpersonage toen niet in Europa? Zou de schrijver het toch te lastig hebben gevonden om een scène waarin Allan grappen maakt met Adolf Hitler en Heinrich Himmler, nog vermakelijk te krijgen? En waarom deed dit probleem zich blijkbaar niet voor in een scène met Josef Stalin en Lavrenti Beria? Of met Mao Zedong en Jiang Qing? Mensen wier regimes nog veel meer slachtoffers hebben geëist. Heeft de schrijver wel een politieke inschatting gemaakt?
Hoe schat je het historische gehalte overigens in? Zou je deze roman kunnen vergelijken met een verhaal van Asterix en Obelix? Je komt op een grappige manier iets te weten over de wereldgeschiedenis van de twintigste eeuw. Is dit boek een aanrader voor scholieren?
Hoe gewetenloos is Allan Karlsson eigenlijk? Hij lijkt nergens bij stil te staan. Is geen slecht mens. Of pleit dat tekort aan politieke interesse en die overmatige levenslust hem vrij?
Heeft Jonasson het voor elkaar gekregen dat je zijn gewetenloze personage toch in het hart sluit?
Hilarisch blijft een treffende karakteristiek voor dit boek, maar het is wel de moeite waard om hier wat dieper op in te gaan.

VOOR DE BOEKHANDEL EN BIBLIOTHEEK:
Klik op Scan voor leestips De 100 jarige man – Jonas Jonassonson voor de PDF met barcode.
Deze code kun je uitprinten op je eigen briefpapier en vervolgens in het betreffende boek vouwen.
Zo kunnen klanten met een smart phone al in de winkel of bibliotheek zien of deze titel iets is voor hun leesclub. Gratis!
(App’s waarmee je zo’n QR-code kunt lezen zijn b.v. QuickMark of QRReader (iPhone), of google naar QR codes voor Android. )

Personages.
Ik ga wat personages voor je op een rijtje zetten, want dat zijn er nogal wat.

Heden
Allan Emmanuel Karlsson
Julius Jonsson
Per-Gunnar Gerdin, De Baas, Gannef (bijna dood)
Henrik Mikael Hultén, Hompie (dood door Sonja)
Bengt Bylund, Bikker (dood in vriescel)
Benny Ljungberg
Bosse Ljungberg
Gunilla Björklund, Schoonheid
Sonja (olifant)
Commissaris Göran Aronsson
Conny Ranelid, officier van justitie

Verleden
Allan Karlsson
Esteban
Ah Ming
Dominee Ferguson
Herbert Einstein
Amanda Einstein
Julij Borisovitsj
Larissa Aleksandrevna

Stijl
De stijl is soms wel erg jongensboek-achtig. P.193 “uiteindelijk onderbrak hij het gezellige samenzijn door mee te delen dat het de hoogste tijd was om naar bed te gaan. Ze moesten de volgende dag tenslotte veel bespreken en dan was het beter als ze uitgerust waren.”
Heb je daar last van? Of leest het juist wel lekker weg?
Opvallend is dat in deze stijl ook de momenten en kringen van het grootste historische belang beschreven worden. Zou deze stijl de visie van de schrijver verraden op wat geschiedenis is? De visie dat ook de machtigen der aarde maar aan klungelen op een jongensboek-achtige manier. In het ene geval kost het twee doden, in het andere geval twee miljoen. Maar het blijft even klungelig. Zou je het met deze visie eens zijn? Hoe overtuigend is Jonasson hier?

Selectief erg
Jonasson heeft volgens mij goed door dat hij Allan Karlsson met de grootste massamoordenaars gezellig kan laten dineren en grappen maken. Dat hij hem een cruciale rol kan geven in de ontwikkeling van de Amerikaanse atoombom. Dat hij een cruciale rol heeft op de moord op twee boeven.
Hoe zou je het hebben gevonden als Allan niet in Los Alamos zat in deze periode, maar in de Rijkskanselarij in Berlijn? Waar hij samen met Hitler dineert, terwijl hij grappen maakt met Heinrich Himmler over de raszuiverheid van de Zweed?
Zou dat komen doordat de miljoenen doden die Stalin op zijn geweten heeft veel verder weg zijn gestorven? Net als de miljoenen doden die Mao Ze Dong moedwillig heeft laten sterven? Dat de tienduizenden doden door de atoombommen ver weg in Japan zijn gevallen?
Ver weg is nu eenmaal minder erg. Zou Allan daarom toevallig niet in Berlijn vertoeven tijdens de oorlog?
En het boek zegt ook niets over de rol die Zweden speelde in de oorlogsindustrie van Duitsland. De wapens van de nazi’s werden voor het merendeel van Zweeds ijzererts gemaakt. Kortom, Karlsson kon maar het beste ver buiten Europa zijn tijdens WOII.
(Misschien klink ik wat bits deze laatste alinea, maar ik ben momenteel Bloedlanden aan het lezen van Timothy Snyder en daarin wordt pas goed zichtbaar dat Adolf Hitler wat betreft het aantal doden dat hij op z’n geweten heeft maar een kleine jongen is vergeleken met Josef Stalin.)

Historie en de feiten
Historie. Volgens mij klopt het in grote lijnen allemaal wel redelijk (dames en heren historici, meld het De Lezersvriend als dat niet zo is!). De aanwezigheid van Allan Karlsson en de situaties waarin hij verzeild raakt, zijn natuurlijk niet traceerbaar. Geloof het of niet, zelfs een figuur als Bernhard Lundborg –die Karlsson steriliseerde- heeft echt bestaan! Hij stond aan het hoofd van het Staats instituut voor raciale biologie, en wilde raciale hygiëne doorvoeren in Zweden. Hij was een rabiate anti-semiet en castreerde mannen op grond van eugenetische bezwaren. Dus is dit misschien toch een sneer aan het adres van het neutrale Zweden tijdens WOII.
Allan drinkt flessen tequila leeg met de –toen nog- vicepresident van Amerika Harry S. Truman, verijdelt een aanslag voordat Churchill in Teheran arriveert, strijkt Stalin tegen de haren in (hetgeen hem een enkeltje Goelag oplevert), redt de echtgenote van Mao uit de handen van de nationalistische Chinezen, troost Kim-jong-Il op z’n schoot, de zoon van de Koreaanse dictator Kim Il Sung. Vrij Nederland concludeert dan: “Slecht is deze scepticus niet, hij weigerde voor Hitler of Stalin te werken.” Maar is dat wel zo? Hij was niet in Duitsland, dus hij kon niet eens met Hitler samenwerken, hij zou er inhoudelijk geen bezwaren tegen hebben gehad Toch? En tot op de laatste bladzijde is Allan er niet erg gelukkig mee dat hij de atoombom aan Stalin heeft gegeven. Doch is meteen bereid om zijn atoomkennis te delen met de Indonesische regering…
Hoe heeft Jonasson het voor elkaar gekregen dat je zijn gewetenloze personage toch in het hart sluit? Of is hem dat helemaal niet gelukt? Waar ligt dat dan aan?
Men zegt wel eens dat wanneer een personage een motief voor zijn handelen heeft -welk dat dan ook is- dat er dan ook meteen identificatie is met de lezer. Hoe zit dat in deze roman?

Film
Dit boek wordt verfilmd. Als voorbeeld van ‘Karlsson’-achtige personages worden genoemd Forrest Gump (Tom Hanks) en Chance uit Being there met Peter Sellers. Klopt dit? Of is hij eerder een Leslie Nielsen (Lt. Frank Drebin) uit Naked gun of Rowan Atkinson van de Johnny English-films. Of iemand anders?

Plaatsen
Hieronder zie je in de verte het verlaten station waar Allan Julius aantreft en waar hun eerste slachtoffer in de vriescel zijn laatste uren beleeft. En als je even naar rechts kijkt zie je het groene bordje van de bushalte: Byringe. Jammer dat het geen geel gebouw is in de verte, maar het ligt wel op de looproute van Allan: “Er was alleen maar bos, en een smal grindpad dat naar rechts liep en tussen de bomen verdween.” … “Na een paar honderd meter bereikte hij station Byringe.”

Plaatjes
Het prachtige verhaal van Julij Borisovitsj en Larissa Aleksandrevna speelt zich voor een groot deel af in restaurant Poesjkin in Moskou. Hoewel dat volgens mij permanent en 100% werd afgeluisterd, kunnen ze er toch ongestoord bijpraten. Het was wel een stijlvolle ambiance. Kijk hier maar naar de foto’s (http://www.cafe-pushkin.ru/gallery.php)
En het hotel Plevnagården in Malmköping waar de officier van justitie graag persconferenties houdt is best leuk: http://www.plevnagarden.se/, maar waar Aronsson bivakkeert lijkt minder romantisch: http://www.royalcorner.se/.

Motto
Het motto van deze roman is een uitspraak van de opa van de schrijver: “Wie alleen de waarheid vertelt, is het niet waard om naar te luisteren”.
Jonasson lijkt zich dit motto ter harte genomen te hebben.
Maar wat vind je van deze levenswijsheid?

Herhaling van zetten
Hoofdstuk 1 (p. 7) en hfdst 29 (p.356) bevatten exact dezelfde tekst. Waarom zou dat zijn?

Moraal van het verhaal
Hoe gewetenloos is Allan Karlsson eigenlijk? Of pleit een volstrekt gebrek aan politieke interesse hem vrij? Of komt het doordat hij geen enkel belang heeft bij wat hij doet. Alleen dat hij wil overleven?
Waarom kunnen we toch met hem meeleven? Of is zijn personage er niet een waarmee we ons kunnen identificeren? Waarom wel? Waarom niet?
Welke levensles zouden we van Allan kunnen leren?